بتا تالاسمی
تالاسمی از بیماری‌های ژنتیکی است که در اثر آن هموگلوبین ساختار طبیعی خود را از دست می دهد وبنابراین تولید هموگلوبین غیر موثر در بدن ایجاد می‌شود در نتیجه هموگلو بین معیوب قادر به اکسیژن رسانی مطلوب به اعضا بدن نیست.
هموگلوبین جزء انتقال دهنده اکسیژن در سلولهای قرمز خونی است. هموگلوبین شامل دو پروتئین مختلف به نام آلفا و بتا است.
بتا تالاسمی در مردم نواحی مدیترانه نظیریونان و ایتالیا، ایران، شبه جزیره عربستان، آفریقا، جنوب آسیا و جنوب چین یافت می‌شود.
سه گونه تالاسمی بتا وجود دارد که با توجه به آثار آنها بدن از خفیف تا شدید تقسیم بندی می‌شوند.
تالاسمی مینوریا صفت تالاسمی
در این حالت کمبود پروتئین به حدی نیست که باعث اختلال در عملکرد هموگلوبین شود. یک فرد با این بیماری حامل صفت ژنتیکی تالاسمی است. این فرد به جز یک کم خونی خفیف در برخی موارد، مشکل دیگری را تجربه نخواهد کرد.
تالاسمی بینابینی
در این حالت کمبود پروتئین بتا در هموگلوبین به اندازه‌ای است که منجر به کم خونی نسبتاً شدید و اختلالات قابل ملاحظه‌ای در سلامت فرد نظیر بدفرمی‌های استخوانی و بزرگی طحال می شود. در این مرحله طیف وسیعی از علائم وجود دارد. تفاوت کم بین علائم تالاسمی بینابینی و فرم شدیدتر (تالاسمی ماژور) یا تالاسمی بزرگ می‌تواند گیج کننده باشد.
بدلیل وابستگی بیمار به تزریق خون، فرد را در گروه تالاسمی ماژور قرار می‌دهند. بیماران مبتلا به تالاسمی بینابینی برای بهبود کیفیت زندگی و نه برای نجات یافتن، به تزریق خون نیازمندند.
تالاسمی ماژور یا کم خونی Cooley’s Anemia
این مرحله شدیرترین فرم تالاسمی بتا می‌باشد که کمبود شدید پروتئین بتا در هموگلوبین منجر به یک کم خونی تهدید کننده حیات می‌شود و فرد به انتقال خون منظم و مراقبت‌های طبی فراوانی نیازمند می شود.انتقال خون مکرر در طول عمر منجر به تجمع بیش از حد آهن می شود که باید توسط تجویز عوامل Chelator کمک کننده جهت جلوگیری از مرگ و نارسایی ارگان‌ها درمان شوند.
اگر بدن توانایی تولید کافی از هر نوع پروتئین را نداشته باشد، سلولهای خونی بطور کامل شکل نمی گیرند و توانایی انتقال اکسیژن کافی را ندارند و نتیجهیک نوع کم خونی است که در طفولیت آغاز می شود و تا پایان عمر به طول می‌انجامد.هر چند تالاسمی یک اختلال منفرد نیست، اما یک گروه اختلالات از طرق مشابه بدن انسان را درگیر می کند. درک تفاوت بین گونه‌های مختلف تالاسمی مهم است.بتا تالاسمی بیماری است که با کاهش سنتز زنجیره بتا تشخیص داده می‌شود و منجر به آنمی هیپوکرومیک میکروسیتیک می‌گردد.
روش انجام آزمایش:
براي تعيين موتاسيون در ژن بتا گلوبين حداقل مي بايست 20 جهش شايع کشور که توسط محققين تعيين شده اند ( جدول زیر) براي زوجين يا فرزند مبتلاي آنها به روش ARMS-PCR مورد بررسي قرار گيرد ( چنانچه موتاسيون از طريق فرزند بيمار خانواده مشخص شده باشد جهت تاييد موتاسيون يافت شده، والدين بيمار بايد مورد بررسی قرار گيرند). استفاده از نمونه های مشخص شده قبلی (کنترلها) در هر مورد ضروری است.
جدول موتاسيونهای شايع بتا تالاسمی در ايران:
| IVSII-1 (G to A) | Fr8-9 (+G) | IVSI-110 (G to A) | IVSI-5 (G to C) | C36-37 (-T) |
| IVSI-1 (G to A) | CD30 (G to C) | CD39 (C to T) | CD44 (+T) | CD5 (-CT) |
| CD22 (G to T) | -25del | C82-83 (-G) | IVSII-745 (C to G) | CD15 (G to A) |
| -28 (A to G) | IVSI-128 (T to G) | CD 8 (-AA) | CD37 (G to A) | -88 (C to T) |
بتاتالاسمی می‌تواند به علت وجود بیش از 300 نوع جهش در ژن HBB ایجاد گردد و بسته به تعلق نژادی بیمار نوع جهش‌های شایع مورد بررسی متفاوت می‌باشد.
در صورت عدم و جود جهش شايع، كل ناحيه ژن HBB توالي يابي يا DNA Sequencing مي شود.
کلیه نمونه‌های جنینی جهت تعیین فرزند- والدی یا Paternity و رد احتمال maternal contamination با استفاده از STRهای مختلف مورد آزمایش DNA Finger Printing قرار می‌گیرند.
مطالعه پيوستگي ژني ( بررسیRFLP ، SNP و … ) براي زوجين و فرزند مبتلاي آنها و در صورت نداشتن فرزند مبتلا برای خانواده آنها انجام می شود.
در روش غير مستقيم مشروط بر اينکه موتاسيون هر دو (زوجين) مشخص باشد حداقل يک محل گويا کافی می باشد. برای يافتن محل گويا می بايست حداقل 5 محل از محلهای زير مورد بررسي قرار گيرند. (بهتر است بررسي با ماركرهاي داخل ژن بتا آغاز گردد .
نمونه های مورد نیاز:
10 سی سی خون وریدی آغشته به EDTA برای تشخیص فرد مبتلا و تعیین ناقل بودن فرد، نمونه جفت یا آمنیون برای تشخیص قبل از تولد.
مدارک مورد نیاز:
شجره نامه، اطلاعات بالینی، مدارک پزشکی و نتایج آزمایشات هماتولوژی، سابقه بیماری در خانواده.
پذيرش بيمار با معرفی پزشک مشاور ژنتيک از مرکز بهداشتی و درمانی ويژه مشاوره ژنتيک به همراه فرم شماره 1 شبكه خدمات آزمايشگاهي ژنتيك و تشخيص قبل از تولد صورت می گيرد.
تبصره1: در صورتي كه پذيرش بيمار با معرفی پزشک متخصص مشاور دانشگاهي صورت گرفت. بايد فرم شماره 1 از مرکز بهداشتی و درمانی ويژه مشاوره ژنتيک توسط خانواده دریافت و به آزمايشگاه تحويل داده شود.
در هنگام پذيرش خانواده مي بايستي هر دو نفر زوجين قطعا ناقل تالاسمي بتا باشند (MCV<80 fl, mch<27 pg, HbA2>3.5)، و یا یکی ناقل بتا تالاسمی و دیگری ناقل سیکل سل و یا لپور و یا امثالهم باشد.
تبصره1: چنانچه در تفسير آزمايشات ابهامي وجود داشت پزشك و یا مسئول فنی آزمایشگاه (در آزمايشگاه ژنتيك) مي تواند تصميم به تكرار آزمايش بگيرد.
تبصره2: همچنين براي آزمايشات مرحله اول تشخيص قبل از تولد در صورتي كه خانواده داراي فرزند مبتلا نباشد نمونه خون و آزمايشات خون شناسي والدين آنها و یا فرد دیگری از خانواده براي انجام آزمايشات به روش غير مستقيم مورد نياز است و مي بايستي توسط آزمايشگاه اخذ شوند. چنانچه خانواده داراي فرزند مبتلا باشد نمونه خون فرزند مبتلا و والدین وی برای انجام ازمايشات كافي است.
نحوه ارسال نمونه:
نمونه توسط همراه بیمار به آزمایشگاه تحویل داده شود. در صورت مسافت دور با پست پیشتاز ظرف مدت 3 روز ارسال گردد. قبل از نمونه گیری با آزمایشگاه هماهنگی لازم به عمل آید.
مدت زمان جوابدهی:
بین 1 تا 3 هفته