این مطلب شامل اطلاعاتی کلی، درباره بیماری سیترولینمی است. این اطلاعات به تمامی کودکان مبتلا به این بیماری اختصاص ندارد. گاهی روشهای درمانی ویژه ای برای یک کودک توصیه می شود، که برای دیگر کودکان توصیه نشده است. کودکان مبتلا به این بیماری علاوه بر پزشک خود، باید تحت درمان یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک قرار گیرند.
بیماری سیترولینمی چیست؟
سیترولینمی، یک اختلال مرتبط با اسیدهای آمینه می باشد. افراد مبتلا به این بیماری، برای دفع آمونیاک بدن با مشکل مواجه می شوند. آمونیاک ماده ای سمی است که از تجزیه پروتئینها و واحدهای ساختمانی آنها (اسیدهای آمینه) به وجود می آید.
درباره اختلالات مرتبط با اسیدهای آمینه بیشتر بدانید:
اختلالات مرتبط با اسیدهای آمینه، گروهی از بیماریهای نادر وراثتی هستند که علت ایجاد این بیماریها، عدم فعالیت مناسب آنزیم ها است. پروتئینها از واحدهای ساختمانی کوچکی به نام اسیدهای آمینه تشکیل شده اند.
برای اینکه بدن بتواند از اسیدهای آمینه موجود در مواد غذایی استفاده کند، حضور تعدادی از آنزیم ها ضروری است. به علت عدم حضور و یا فعالیت نادرست آنزیم ها، افراد مبتلا به این بیماریها، توانایی هضم برخی از اسیدهای آمینه را ندارند. در نتیجه سطح اسیدهای آمینه هضم نشده به همراه دیگر مواد سمی حاصل از آنها، در بدن افزایش می یابد.
افزایش سطح این مواد در بدن مشکلاتی را ایجاد می کند. علایم این بیماریها و روش درمان آنها بستگی به نوع بیماری دارد. هر چند ممکن است علایم یک بیماری در افراد مختلف، متفاوت باشد. الگوی وراثتی این اختلالات، الگوی اتوزومال مغلوب است و در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود.
چه عاملی باعث ایجاد بیماری سیترولینمی می شود؟
بیماری سیترولینمی، یکی از اختلالات سیکل اوره است. این بیماری به علت عدم حضور و یا فعالیت نادرست آنزیم آرژنینو سوکسینیک اسید سینتاز به وجود می آید. وظیفه این آنزیم، هضم برخی اسیدهای آمینه و دفع آمونیاک بدن است.
وقتی که آنزیم آرژنینو سوکسینیک اسید سینتاز به درستی فعالیت نکند، سطح اسید آمینه سیترولین، آمونیاک و دیگر مواد سمی در بدن افزایش می یابد. افزایش سطح این مواد در خون، می تواند باعث ایجاد آسیبهای مغزی و حتی مرگ شود.
اگر بیماری سیترولینمی درمان نشود، چه مشکلاتی به وجود می آید؟
آمونیاک ماده ای سمی است به همین دلیل قبل از دفع شدن به اوره تبدیل می شود. اوره ماده ای غیر سمی بوده و به راحتی از طریق ادرار دفع می گردد. اگر آمونیاک به اوره تبدیل نشود، غلظت آن در خون افزایش می یابد. افزایش سطح آمونیاک خون برای مدت طولانی، آسیبهای مغزی را به وجود خواهد آورد. علایم بیماری سیترولینمی و زمان بروز این علایم، در افراد مختلف، متفاوت است.
سیترولینمی دو شکل مختلف دارد که فرم متداول آن سیترولینمی کلاسیک نامیده می شود. زمان بروز علایم در سیترولینمی نوع کلاسیک، دوران نوزادی است. زمان بروز علایم در فرم خفیف تر این بیماری، معمولا کمی دیرتر است. بیماری سیترولینمی بزرگسالان نیز وجود دارد، که بسیار نادر است و در کشور ژاپن شیوع بیشتری دارد.
سیترولینمی کلاسیک
نوزادان مبتلا به سیترولینمی کلاسیک در بدو تولد به نظر سالم می رسند، اما پس از چند روز، سطح آمونیاک خون آنها افزایش یافته و علایم بیماری به سرعت در آنها بروز می کند.
مهمترین علایم افزایش آمونیاک خون عبارتند از:
- کاهش اشتها
- احساس خواب آلودگی مفرط
- حساسیت زیاد، کج خلقی و تحریک پذیری
- استفراغ
اگر افزایش سطح آمونیاک خون درمان نشود، می تواند علایم زیر را ایجاد کند:
- ضعف ماهیچه ها
- شلی یا سفتی غیر طبیعی ماهیچه ها
- مشکلات تنفسی
- احساس سرما
- تشنج
- تورم مغز
- کوما که در برخی مواقع به مرگ بیمار منجر می شود
دیگر تاثیرات بیماری سیترولینمی در برخی افراد، عبارتند از:
- رشد کم
- بزرگی کبد
- مشکلات یادگیری و یا عقب ماندگی ذهنی
اغلب کودکان درمان نشده، در اولین هفته های بعد از تولد فوت می کنند.
سیترولینمی خفیف
علایم سیترولینمی نوع خفیف معمولا کمی دیرتر از فرم کلاسیک بروز می کند.
علایم این بیماری، در کودکان درمان نشده عبارت است از:
- رشد کم مشکلات یادگیری یا عقب ماندگی ذهنی
- موهای خشک و شکننده پرهیز از گوشت و دیگر غذاهای پروتئینی
- بیش فعالی تشنج
- مشکلات رفتاری حملات ناگهانی افزایش آمونیاک خون
افزایش آمونیاک خون، معمولا در موارد زیر ایجاد می گردد:
- بعد از یک دوره گرسنگی
- در هنگام عفونت و بیماری
- بعد از دریافت مقدار زیادی پروتئین
برخی از علایم افزایش آمونیاک خون در کودکان عبارت است از:
- کاهش اشتها احساس خواب آلودگی و ضعف مفرط
- سردرد های شدید اختلال در تکلم
- استفراغ عدم تعادل
اگر افزایش آمونیاک خون درمان نشود، می تواند علایم زیر را ایجاد کند:
- مشکلات تنفسی
- تورم مغز
- تشنج
- کوما که گاهی به مرگ بیمار منتهی می شود
در تعدادی از بیماران، هیچگاه علایم بیماری بروز نمی کند و این افراد هنگامی شناسایی می شوند که یکی از اعضای خانواده آنها که مبتلا به این بیماری است، شناسایی شود.
درمان سیترولینمی چیست؟
پزشک کودک شما با یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یک متخصص تغذیه همکاری خواهد کرد تا کودک شما را درمان کند. برای جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی و مشکلات جسمی درمان فوری مورد نیاز است. شما به محض آگاهی از بیماری فرزندتان، باید معالجه را آغاز کنید. در ادامه روش درمانی که به طور معمول برای بیماران سیترولینمی پیشنهاد می شود، ذکر شده است :
رژیم غذایی با حداقل مقدار پروتئین، غذاهای طبی و شیرخشکهای مخصوص
اغلب کودکان مبتلا به سیترولینمی به یک رژیم غذایی خاص که شامل غذاهای کم پروتئین است، نیازمندند. غذاهای طبی خاص و شیر خشک های مخصوص بخشی از این رژیم غذایی هستند. متخصص تغذیه به تدریج رژیم غذایی مناسب کودک شما را، طراحی خواهد کرد. این برنامه غذایی باید در طول زندگی کودک شما رعایت شود.
-
رژیم غذایی با حداقل مقدار پروتئین
موثرترین درمان در بیماران مبتلا به سیترولینمی، رعایت رژیم غذایی کم پروتئین است. غذاهایی که حاوی پروتئین بالا بوده و باید از رژیم حذف شده و یا مقدار آنها شدیدا محدود شوند عبارتند از: شیر و ترکیبات لبنی، گوشت و مرغ، ماهی، تخم مرغ، سبزیجات خشک شده، باقلا خشک شده و مغزها (بادام، پسته، گردو و غیره).
دریافت مقدار زیادی از این مواد خوراکی، باعث افزایش سطح آمونیاک خون می شود. بسیاری از میوه ها و سبزیجات مقدار کمی پروتئین دارند و می توانند به مقدار معینی استفاده شوند. تمام پروتئین را از رژیم غذایی کودک حذف نکنید. کودکان مبتلا به سیترولینمی به مقداری پروتئین برای رشد مناسب نیازمندند. هرگونه تغییر در رژیم غذایی باید با اجازه متخصص تغذیه باشد.
-
غذاهای طبی و شیر خشکهای مخصوص
غذاهای طبی همچون آرد های کم پروتئین، ماکارونی و برنج ساخته شده اند که مناسب افراد مبتلا به اختلالات اسیدهای آمینه می باشند. متخصص تغذیه به شما خواهد گفت که چگونه می توانید از این غذاها در برنامه غذایی کودکتان استفاده کنید. علاوه بر رژیم غذایی کم پروتئین، ممکن است به کودک شما شیر خشک های خاص نیز تجویز شود.
این شیر خشک ها، حاوی مقادیر مناسب پروتئین و دیگر مواد غذایی لازم برای رشد کودک است. پزشکان به شما خواهند گفت که کدام شیر خشک و چه مقدار از آن برای کودک شما مناسب است. برنامه غذایی فرزند شما به چندین پارامتر وابسته است همانند: سن کودک، وزن کودک، حال عمومی کودک و روند درمان کودک.
تجویز دارو
مصرف برخی داروها، به رهایی بدن از آمونیاک کمک می کند. این داروها از افزایش سطح آمونیاک خون جلوگیری می کنند. پزشک معالج به شما خواهد گفت که کودک شما به این داروها نیاز دارد یا خیر.
کودکانی که علایم افزایش آمونیاک را دارند، بهتر است در بیمارستان بستری شوند. در بیمارستان معمولا داروهای کاهش دهنده آمونیاک خون، به صورت داخل وریدی به این بیماران داده می شود. گاهی برای کاهش آمونیاک خون از روش دیالیز نیز استفاده می شود. برای کودکان مبتلا به سیترولینمی استفاده از آرژنین متداول می باشد.
آرژنین که یک اسید آمینه است، می تواند به رهایی بدن، از آمونیاک کمک کند. پزشک به شما خواهد گفت که کودک شما به آن نیازمند است، یا خیر. به یاد داشته باشید که هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید.
انجام تستهای منظم آزمایشگاهی
ودک شما به انجام تستهای مکرر خون به منظور کنترل سطح اسیدهای آمینه و آمونیاک نیاز خواهد داشت. نتیجه این تستهای آزمایشگاهی، رژیم غذایی و داروهای کودک شما را تعیین خواهند کرد. اگر کودک شما، علایم هر نوع بیماری را دارد فورا با پزشک تماس بگیرید.
در برخی از کودکان مبتلا به سیترولینمی حتی یک بیماری مختصر، می تواند منجر به افزایش آمونیاک خون شود. برای پیشگیری از هر مشکلی، به محض اینکه کودکتان علایم زیر را داشت فورا با پزشک تماس بگیرید:
- کاهش اشتها تب
- احساس ضعف و فقدان انرژی عفونت و بیماری
- خواب آلودگی تغییرات رفتاری و شخصیتی
- استفراغ اختلال در راه رفتن و عدم تعادل
کودکانی که علایم افزایش آمونیاک خون را دارند، بهتر است که در بیمارستان بستری شوند. در این باره با پزشک معالج مشورت کنید.
وقتی سیترولینمی درمان می شود چه اتفاقی رخ می دهد؟
اغلب کودکانی که بعد از تولد سریعا تحت درمان قرار گرفته اند، اکنون زندگی عادی همراه با رشد و نمو و هوش طبیعی دارند. درمان فوری احتمال افزایش آمونیاک خون را کاهش می دهد.
در برخی از بیماران، علیرغم درمان، باز هم حملات ناگهانی افزایش آمونیاک خون دیده می شود. در این کودکان آسیبهای مغزی، مشکلات یادگیری، عقب ماندگی ذهنی و تشنج مشاهده می شود.
چه عواملی باعث عدم حضور و یا فعالیت نادرست آنزیم می شود؟
کنترل ساخت آنزیم ها در بدن به عهده ژنها است. افراد مبتلا به سیترولینمی یک جفت ژن معیوب دارند که به درستی عمل نمی کنند. به خاطر این تغییر ایجاد شده در ژنها، یا آنزیم آرژنینو سوکسینیک اسید سینتاز ساخته نمی شود و یا آنزیم ساخته شده به درستی عمل نمی کند.
وراثت سیترولینمی چگونه است؟
این بیماری در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. هر فرد دارای دو ژن است که دستور ساخت آنزیم را میدهد. در کودکان مبتلا به سیترولینمی هیچ یک از این دو ژن به درستی عمل نمی کنند. این کودکان هر یک از ژنهای معیوب را از یکی از والدین خود به ارث برده اند. به این نوع توارث، وراثت اتوزومال مغلوب می گویند.
در والدین این کودکان، به ندرت اختلالی مشاهده می شود. اما هر یک از والدین یک تک ژن معیوب برای بیماری سیترولینمی دارد. این والدین ناقل نامیده می شوند. ناقلین علامت بیماری را بروز نمی دهند زیرا دیگر ژن آنها سالم است.
وقتی هر دو والدین ناقل باشند، 25% احتمال تولد کودک کاملا سالم،50% احتمال تولد کودک ناقل همچون والدین و 25% احتمال تولد کودک مبتلا به سیترولینمی در هر بارداری وجود دارد. مراکز مشاوره ژنتیک و مشاوران ژنتیک برای پاسخگویی به سوالات خانواده ها در دسترس می باشند.
این مشاوران نحوه توارث بیماری را توضیح خواهند داد و همچنین راهنمای خانواده ها برای بارداری بعدی و مشاور آنها برای انجام تستهای تشخیصی برای دیگر اعضای خانواده خواهند بود.
آیا آزمایش ژنتیک خاصی در دسترس می باشد؟
امکان انجام تست ژنتیک وجود دارد. آزمایش ژنتیک که آزمایش DNA نیز نامیده می شود، تغییرات ایجاد شده در ژنها را بررسی می کند. در صورت هرگونه ابهام درباره آزمایش ژنتیک با پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یا با مشاور ژنتیک خود مشورت کنید.
ممکن است، انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص بیماری ضروری نباشد، اما اگر امکان آن وجود داشته باشد، می تواند برای تشخیص قبل از تولد و یا تشخیص ناقلین مفید باشد.
آیا آزمایشهای تاییدی وجود دارند؟
سیترولینمی به وسیله تستهای خاصی که بر روی نمونه خون و ادرار و پوست انجام می شوند، تایید می گردد. درباره این تستها با مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص بیماریهای متابولیک مشورت کنید.
آیا شما می توانید در طول بارداری آزمایش انجام دهید؟
اگر یکی از فرزندان شما مبتلا به سیترولینمی است، شما میتوانید آزمایش DNA را در طول بارداری بعدی انجام دهید. این آزمایش به شما خواهد گفت که، کودک بعدی شما مبتلا به این بیماری هست یا خیر.
نمونه مورد نیاز برای انجام این تست از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید. اگر نتیجه آزمایش DNA قانع کننده نبود، تستهای آنزیمی دیگری نیز قابل انجام هستند. نمونه مورد نیاز برای این تستها از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید.
والدین میتوانند تصمیم بگیرند که، تستهای آزمایشگاهی را در طول بارداری بر روی جنین انجام دهند و یا بعد از تولد کودک، تستها را روی نوزاد انجام دهند. مشاوران درباره این که کدام روش بهتر است به والدین توضیح خواهند داد.
آیا امکان دارد که، دیگر اعضای خانواده مبتلا به سیترولینمی و یا ناقل آن باشند؟
امکان اینکه افراد دیگر خانواده، به این بیماری مبتلا باشند وجود دارد، هرچند علایم بیماری در آنها مشاهده نشود. جستجوی بیماری در دیگر اعضای خانواده بسیار مفید خواهد بود، زیرا از مشکلات جسمی پیشگیری خواهد کرد.
از مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص سوال کنید که آیا دیگر اعضای خانواده باید تحت آزمایشهای تشخیصی قرار گیرند یا خیر. برادران و خواهران دیگر بیمار که سیترولینمی ندارند ممکن است همانند والدین خود ناقل باشند.
در ناقلین هیچ اختلالی مشاهده نمی شود. تستهای تشخیص ناقلین به جز در موارد خاص فقط در افراد بالای 18 سال قابل انجام است. برادران و خواهران هریک از والدین نیز 50% احتمال دارد که ناقل این بیماری باشند. اطلاع از ناقل بودن از این جهت که آنها نیز ممکن است بچه های مبتلا به این بیماری داشته باشند، حایز اهمیت است.
هنگامی که هر دو والدین می دانند که آنها ناقل بیماری هستند و یا زمانی که یک کودک مبتلا به بیماری در خانواده وجود دارد، دیگر کودکانی که در این خانواده ها متولد می شوند باید علاوه بر آزمایشهای غربالگری تحت آزمایشهای تشخیصی دقیقتر، برای سیترولینمی قرار گیرند.
آیا امکان انجام آزمایش در دیگر اعضای خانواده وجود دارد؟
- تستهای تشخیصی:
امکان انجام تستهای تشخیصی در دیگر افراد خانواده وجود دارد. نمونه مورد نیاز برای این تستها، نمونه خون و ادرار و پوست است.
- تستهای تشخیص ناقلین:
اگر یکی از افراد خانواده مبتلا به سیترولینمی است، امکان انجام تست DNA در دیگر اعضای خانواده وجود دارد. اگر نتیجه این تست قانع کننده نبود، شما می توانید دیگر متدهای تشخیص ناقلین را انجام دهید. درباره این تستها با پزشک خود مشورت کنید.
شیوع بیماری سیترولینمی چقدر است؟
شیوع این بیماری در ایالت متحده آمریکا در حدود 1 مورد در هر57000 تولد است. این بیماری در تمامی نژادهای قومی سرتاسر جهان وجود دارد. شیوع بیشتر این بیماری در نژاد، قبیله، موقعیت جغرافیایی و یا کشور خاصی گزارش نشده است، هرچند سیترولینمی نوع بالغین در کشور ژاپن شیوع بیشتری دارد. پیش بینی می شود، این بیماری در کشورهایی که ازدواجهای فامیلی رواج بیشتری دارد (همانند کشور ایران) شایعتر باشد.
آیا این بیماری نامهای دیگری نیز دارد؟
این بیماری گاهی با نامهای زیر خوانده می شود:
- سیترولینمی نوع 1 (فرم کلاسیک)
- نقص آرژنینو سوکسینات سینتاز
- نقص آرژنینو سوکسینیک اسید سینتاز
- نقص AS
- نقصASS
- سیترولینوری
سیترولینمی بزرگسالان گاهی با نام سیترولینمی نوع 2 و سیترولینمی تاخیری خوانده می شود.