راهنمای والدین درباره بیماری ادرار شربت افرا Maple Syrup Urine Disease – MSUD
اطلاعات موجود در این مطلب کلی است. به عبارت دیگر این اطلاعات به تمامی کودکان MSUD اختصاص ندارد. گاهی روشهای درمانی ویژه ای برای یک کودک توصیه می شود، که برای دیگر کودکان توصیه نشده است. کودکان MSUD علاوه بر پزشک خود باید تحت درمان یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یک متخصص تغذیه قرار گیرند.
MSUD چیست؟
بیماری ادرار شربت افرا یک اختلال مرتبط با اسیدهای آمینه می باشد و با علامت اختصاری MSUD نشان داده می شود. علت نامگذاری این بیماری، وجود بوی شربت افرا در ادرار اغلب بیماران درمان نشده است. افراد مبتلا به این بیماری برای هضم برخی از اسیدهای آمینه موجود در غذای روزانه خود، با مشکل مواجه می شوند. این بیماری به عنوان یک اختلال مرتبط با اسیدهای ارگانیک هم می تواند طبقه بندی شود.
چه عاملی باعث ایجاد MSUD می شود؟
پروتئینها همراه با غذا وارد بدن ما می شوند، برای اینکه بدن بتواند از این پروتئینها استفاده کند، آنها باید به اجزا کوچکتری که اسید آمینه نام دارند، تبدیل شوند. سپس آنزیمهای ویژه ای تغییراتی را در این اسیدهای آمینه ایجاد می کنند تا بدن بتواند از آنها استفاده کند. بیماری ادرار شربت افرا کلاسیک، که متداولترین فرم این بیماری است، به علت عدم حضور یک دسته از آنزیم ها است که کتو اسید دهیدروژناز شاخه دار ( BCKAD ) نامیده می شوند.
وظیفه این آنزیم ها، هضم سه اسید آمینه لوسین، ایزو لوسین و والین است . هنگامی که این آنزیم ها به درستی عمل نکنند سطح این اسیدهای آمینه در خون بالا رفته و ایجاد مشکل می کنند. اسیدهای آمینه لوسین، ایزولوسین و والین به علت ساختمان همچون درخت خود، آمینو اسیدهای شاخه دار ( BCAAS ) نامیده شده اند.
این اسیدهای آمینه در تمامی غذاهای حاوی پروتئین یافت می شوند. این پروتئینها در گوشت و تخم مرغ و دیگر محصولات لبنی به مقدار بیشتر و در آرد و غلات و برخی میوه ها و سبزیجات به مقدار کمتر یافت می شوند.
چه عاملی باعث عدم حضور و یا فعالیت نادرست آنزیم BCKAD می شود؟
کنترل ساخت آنزیمها در بدن به عهده ژنها است. افراد مبتلا به MSUD یک جفت ژن معیوب دارند که به درستی عمل نمی کنند. به خاطر این تغییر ایجاد شده در ژنها، یا آنزیم BCKAD ساخته نمی شود و یا آنزیم ساخته شده به درستی فعالیت نمی کند.
اگر MSUD درمان نشود، چه مشکلاتی به وجود می آید؟
فرمهای متفاوتی از این بیماری وجود دارد. متداولترین فرم بیماری که فرم کلاسیک نامیده می شود، باید در تمام طول عمر، تحت کنترل باقی بماند. همچنین افراد مبتلا به این فرم از بیماری، باید سریعا تحت درمان قرار بگیرند تا از مشکلات حاد جسمی در آنها جلوگیری شود.
فرمهای دیگر این بیماری شدت کمتری دارند اما شیوع این فرم ها زیاد نیست. ما در این مجموعه فقط MSUD کلاسیک را بررسی خواهیم کرد.
MSUD کلاسیک
علایمی که اغلب چند روز پس از تولد، در این بیماران مشاهده می شوند عبارتند از:
- کاهش اشتها
- گریه با صدای بلند
- ضعف در مکیدن سینه مادر
- وزن کم
- وجود بوی شربت افرا یا شکر سوخته در ادرار
در بیماران MSUD حملات ناگهانی و پیش بینی نشده بیماری، دیده میشود. این حملات ناگهانی بحرانهای متابولیکی نامیده می شوند.
علایم بحرانهای متابولیکی عبارتند از:
- خواب آلودگی
- تنبلی و سستی
- حساسیت، زود رنجی و تحریک پذیری
- استفراغ
اگر بحرانهای متابولیکی درمان نشوند می توانند علایم زیر را به دنبال داشته باشند:
- تورم مغز
- افزایش مواد اسیدی خون یا اسیدوز متابولیکی
- تشنج
- کوما که گاهی به مرگ بیمار منجر می شود
- انعطاف ناپذیر شدن ماهیچه ها برای لحظاتی و سپس شل شدن ماهیچه ها
دلایل احتمالی ایجاد بحران متابولیکی:
- بیماری و یا عفونت
- گرسنگی طولانی مدت
- رویدادهای استرس زا همچون عمل جراحی
اگر درمان در این بیماران انجام نشود، آسیبهای مغزی به وقوع می پیوندد که می تواند باعث عقب ماندگی ذهنی کودک و یا ایجاد مشکلات ماهیچه ای در او شود. برخی کودکان نیز بینایی خود را از دست می دهند. در صورت عدم درمان، اغلب این کودکان در چند ماه اول زندگی خود، فوت خواهند کرد.
وقتی MSUD درمان می شود چه اتفاقی رخ می دهد؟
کودکانی که درمان فوری و مداوم دارند، اغلب رشد و نمو طبیعی خواهند داشت. درمان سریع از آسیبهای مغزی و عقب ماندگی ذهنی در این کودکان جلوگیری خواهد کرد. در تعدادی از کودکان علیرغم درمان، برخی تاثیرات بلند مدت بیماری همچون تورم مغز و بحرانهای متابولیکی متناوب دیده می شود. درکودکانی که بحرانهای متابولیکی متعدد دارند، اغلب آسیبهای مغزی دائمی همچون مشکلات یادگیری، عقب ماندگی ذهنی و مشکلات ماهیچه ای دیده می شود.
درمان MSUD چیست؟
پزشک کودک شما با یک پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یک متخصص تغذیه همکاری خواهد کرد، تا کودک شما را درمان کند. برای جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی و مشکلات جسمی درمان فوری نیاز است. بسیاری از کودکان نیازمندند تا تحت رژیم غذایی کم پروتئین قرار گیرند و از شیر خشک های خاص استفاده کنند.
شما به محض اطلاع از بیماری فرزندتان باید درمان را آغاز کنید. متخصص تغذیه یک رژیم غذایی مناسب طراحی خواهد کرد که پروتئینها و دیگر مواد غذایی مورد نیاز برای رشد کودک را تامین کند. در ادامه روش درمانی که به طور معمول برای بیماران MSUD پیشنهاد می شود، ذکر شده است :
استفاده از شیر خشک مخصوص
به بیماران MSUD علیرغم استفاده از رژیم غذایی کم پروتئین، استفاده از شیر خشک مخصوص بیماران MSUD نیزتوصیه می شود. در این بیماران، شیر خشک جایگزین شیر مادر خواهد شد. شیر خشک، مواد غذایی مورد نیاز بدن را تامین می کند در حالیکه سطح اسیدهای آمینه شاخه دار آنها در محدوده طبیعی باقی می ماند. پزشکان به شما خواهند گفت که چه شیر خشکی مناسب کودک شما است.
رژیم غذایی حاوی حداقل مقدار اسیدهای آمینه شاخه دار
این رژیم از مواد غذایی که حاوی مقدار خیلی کمی از اسیدهای آمینه شاخه دار هستند، تشکیل شده است. به عبارت دیگر کودک شما، باید از خوردن شیر گاو، شیر خشکهای معمولی، گوشت، ماهی، پنیر و تخم مرغ پرهیز کند. همچنین آردهای معمولی، باقلا خشک شده و مغزها (گردو، بادام، پسته و غیره) حاوی این اسیدهای آمینه هستند و باید شدیدا محدود شده و یا از رژیم حذف شوند.
بسیاری از میوه ها و سبزیجات مقدار کمی پروتئین دارند و می توانند به مقدار معینی استفاده شوند. همچنین غذاهای طبی همچون آرد های با پروتئین کم، ماکارونی و برنج ساخته شده اند که مناسب افراد MSUD می باشند. متخصص تغذیه به شما خواهد گفت که چگونه می توانید از این غذاها در برنامه غذایی کودکتان استفاده کنید.
برنامه غذایی به عواملی چون: سن کودک، وزن کودک و حال عمومی کودک وابسته است. متخصص تغذیه به تدریج برنامه غذایی مناسب کودک شما را طراحی خواهد کرد. هرگونه تغییر در برنامه غذایی باید با راهنمایی ایشان باشد. این رژیم باید در طول زندگی بیمار رعایت شود. امکان بحران متابولیکی در افرادی که رژیم خود را رعایت نمی کنند به مراتب بیشتر است.
انجام تستهای منظم آزمایشگاهی
کودک شما به انجام تستهای مکرر خون برای کنترل سطح اسیدهای آمینه نیاز خواهد داشت. نتیجه این تستهای آزمایشگاهی رژیم غذایی کودک شما را تعیین خواهند کرد.
مکمل ها
فرمهای متفاوتی از بیماری MSUD وجود دارد. یک فرم نادر از این بیماری، به درمان با تیامین پاسخ می دهد. به این بیماران مکملهای تیامین داده می شود. ممکن است استفاده از تیامین در MSUD نوع کلاسیک نیز مفید باشد. در این باره با پزشک مشورت کنید. هیچ مکمل دارویی را بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید.
اگر کودک شما علامت هر نوع بیماری را دارد فورا با پزشک تماس بگیرید. در کودکان مبتلا به MSUD حتی یک بیماری مختصر می تواند منجر به بحران متابولیکی شود. برای پیشگیری از هر مشکلی به محض اینکه کودکتان علایمی مانند، کاهش اشتها، ضعف و خستگی، استفراغ، عفونت یا بیماری، تب، تغییر رفتار، اختلال در راه رفتن و تعادل و یا هرگونه علایم بیماری را داشت، فورا با پزشک تماس بگیرید.
کودکان مبتلا به MSUD در هنگام بیماری، باید مقادیر بیشتری مایعات و غذاهای حاوی کربو هیدرات مصرف کنند. اگر کودک تمایلی به خوردن غذا ندارد و یا علایم بحران متابولیکی در او دیده می شود، بهتر است که در بیمارستان درمان او پیگیری شود.
وراثت MSUD چگونه است؟
این بیماری در دختران و پسران به یک نسبت مشاهده می شود. هر فرد دارای دو ژن است که دستور ساخت آنزیم BCKAD را میدهد. در بیماران MSUD هیچ یک از این دو ژن به درستی عمل نمی کنند. این کودکان هر یک از ژنهای معیوب را از یکی از والدین خود به ارث برده اند. به این نوع توارث، وراثت اتوزومال مغلوب می گویند.
در والدین این کودکان، به ندرت اختلالی مشاهده می شود. اما هر یک از والدین یک تک ژن معیوب برای MSUD دارد. این والدین ناقل نامیده می شوند. ناقلین علامت بیماری را بروز نمی دهند زیرا دیگر ژن آنها سالم است. وقتی هر دو والدین ناقل باشند، 25% احتمال تولد کودک کاملا سالم،50% احتمال تولد کودک ناقل همچون والدین و 25% احتمال تولد کودک مبتلا به MSUD در هر بارداری وجود دارد.
مشاوران ژنتیک برای پاسخگویی به سوالات خانواده ها در دسترس می باشند. این مشاوران نحوه توارث بیماری را توضیح خواهند داد و همچنین راهنمای خانواده ها برای بارداری بعدی و همچنین مشاور آنها برای انجام تستهای تشخیصی برای دیگر اعضای خانواده خواهند بود.
آیا آزمایش ژنتیک خاصی در دسترس می باشد؟
امکان انجام تست ژنتیک وجود دارد. آزمایش ژنتیک که آزمایش DNA نیز نامیده می شود، تغییرات ایجاد شده در ژنها را بررسی می کند. در صورت هرگونه ابهام درباره آزمایش ژنتیک با پزشک متخصص بیماریهای متابولیک و یا با مشاور ژنتیک خود مشورت کنید. ممکن است، انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص بیماری ضروری نباشد، اما اگر امکان آن وجود داشته باشد، می تواند برای تشخیص قبل از تولد و یا تشخیص ناقلین مفید باشد.
آیا آزمایشهای تاییدی وجود دارند؟
تستهای تاییدی برای اثبات MSUD بر روی نمونه خون قابل انجام هستند. همچنین این بیماری به وسیله تستهای آنزیمی که از طریق نمونه خون و یا پوست انجام می پذیرند، قابل تشخیص است. در این باره با مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص بیماریهای متابولیک مشورت کنید.
آیا شما می توانید در طول بارداری آزمایش انجام دهید؟
اگر یکی از فرزندان شما مبتلا به MSUD است، شما میتوانید آزمایش DNA را در طول بارداری بعدی انجام دهید. این آزمایش به شما خواهد گفت که، کودک بعدی شما مبتلا به این بیماری هست یا خیر. نمونه مورد نیاز برای انجام این تست از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید. روش دیگر تشخیص بیماری در طول بارداری، تستهای آنزیمی برروی سلولهای بدن جنین است.
نمونه مورد نیاز برای این تست از آمینوسنتز و یا CVS به دست می آید. والدین میتوانند تصمیم بگیرند که، تستهای آزمایشگاهی را در طول بارداری بر روی جنین انجام دهند و یا بعد از تولد کودک، تستها را روی نوزاد انجام دهند. مشاوران درباره این که کدام روش بهتر است به والدین توضیح خواهند داد.
آیا امکان دارد که، دیگر اعضای خانواده مبتلا به MSUD و یا ناقل آن باشند؟
امکان اینکه برادران و خواهران بزرگتر کودک مبتلا، که به طور طبیعی رشد کرده و به نظر سالم می رسند، به این بیماری مبتلا باشند بسیار کم است. هرچند جستجوی بیماری در دیگر اعضای خانواده بسیار مفید خواهد بود، زیرا از بسیاری از مشکلات جسمی پیشگیری خواهد کرد. از مشاور ژنتیک و یا پزشک متخصص سوال کنید که آیا دیگر اعضای خانواده باید مورد آزمایش قرار گیرند یا خیر.
برادران و خواهران دیگر بیمار که MSUD ندارند ممکن است همانند والدین خود ناقل باشند. در ناقلین هیچ اختلالی مشاهده نمی شود. برادران و خواهران هریک از والدین نیز ممکن است ناقل این بیماری باشند. اطلاع از ناقل بودن از این جهت که آنها نیز ممکن است بچه های مبتلا به این بیماری داشته باشند، حایز اهمیت است.
هنگامی که هر دو والدین می دانند که آنها ناقل بیماری هستند و یا زمانی که یک کودک مبتلا به این بیماری در خانواده وجود دارد، دیگر کودکانی که در این خانواده ها متولد می شوند باید علاوه بر آزمایشهای غربالگری تحت آزمایشهای تشخیصی دقیقتر، برای MSUD قرار گیرند.
شیوع بیماری MSUD چقدر است؟
شیوع این بیماری در ایالت متحده آمریکا در حدود 1 مورد در هر 200000 تولد است. این بیماری در تمامی نژادهای قومی سرتاسر جهان وجود دارد. پیش بینی می شود، این بیماری در کشورهایی که ازدواجهای فامیلی رواج بیشتری دارد (همانند کشور ایران) شایعتر باشد.
آیا این بیماری نامهای دیگری نیز دارد؟
این بیماری گاهی با نامهای زیر خوانده می شود:
- کتو اسیدوری شاخه دار
- نقص آلفا کتودهیدروژناز شاخه دار
- نقص BDKD
شیوع فرمهای دیگر این بیماری به اندازه فرم کلاسیک نیست و در این مجموعه مورد بحث قرار نگرفته اند.